Якасныя прыметнікі
Абазначаюць прымету, якую можна мець у большай ці меншай ступені. Адказваюць на пытанне «які».Як правіла, якасныя прыметнікі маюць наступныя ўласцівасці:
- утвараюць ступені параўнання: цікавы, цікавейшы, больш цікавы, менш цікавы, найцікавейшы, самы цікавы, найбольш цікавы
- маюць формы ацэнкі: вялікі — велікаваты, вялізны,
- могуць утвараць антанімічныя пары слоў: харошы — кепскі, дурны — разумны
- спалучаюцца з прыслоўямі меры і ступені: «вельмі» (і яго сінонімамі «надта», «дужа»), «занадта» (вельмі вялікі, занадта прыгожы, надзвычай разумны), «зусім».
- з якасных прыметнікаў можна ўтварыць
- складаны прыметнік шляхам паўтарэння (смачны-смачны, вялікі-вялікі).
- аднакарэнны прыметнік з прыстаўкай не- (недурны, непрыгожы).
У якасных прыметнікаў можа быць дзве формы: поўная (дужы, вясёлы, ра́ды, лю́бы) і кароткая (дуж, весел, рад, люб). Поўная форма змяняецца па ліках, родах і склонах. У сказе кароткая форма якасных прыметнікаў ужываецца як выказнік. Поўная ж бывае як азначэннем, так і выказнікам. Некаторыя якасныя прыметнікі ў сучаснай мове ўжываюцца толькі ў поўнай форме (напрыклад, моцны, хоць у старабеларускіх тэкстах сустракаецца форма моцан). Іншыя, наадварот, часцей ужываюцца ў кароткай форме (рад, здацен, павінен, патрэбен, удзячан).
- Ступені параўнання ў сучаснай беларускай мове
- Вышэйшая ступень паказвае, што якасць у аднаго прадмета (прадметаў) праяўлена мацней, чым у другога прадмета (прадметаў) («леў большы за ваўка») ці чым у таго ж прадмета (прадметаў) у іншы час («надалей буду разумнейшы»).
- Простыя формы вышэйшай ступені ўтвараюцца ад асновы ці кораня якасных прыметнікаў з дапамогаю суфіксаў -ейш-, -эйш- і адпаведных канчаткаў. Пры гэтым у некаторых выпадках назіраецца чаргаванне канцавых зычных утваральных асноў. У асобных выпадках простая форма ўтвараецца ад іншае асновы: добры — лепшы, дрэнны — горшы, вялікі — большы, малы — меншы.
- Складаныя формы вышэйшай ступені ўтвараюцца далучэннем да прыметніка слоў больш (болей), менш (меней).
- Найвышэйшая ступень паказвае, што якасць праяўляецца ў прадмеце найбольш ці найменш у параўнанні з іншымі прадметамі тае ж групы («наймацнейшы футбаліст у нашай камандзе», «найлепшы хірург у краіне»).
- Простыя формы найвышэйшае ступені ўтвараюцца далучэннем прыстаўкі най- да простых форм вышэйшае ступені: шырэйшы — найшырэйшы, лепшы — найлепшы.
- Складаныя формы найвышэйшай ступені ўтвараюцца далучэннем займенніка са́мы ці прыслоўяў найбольш, найменш да якасных прыметнікаў.
Прыметнікі, якія не адносяцца да якасных, не маюць ні вышэйшае, ні найвышэйшае ступені.
Ступень параўнання | Беларуская | Руская | |
Вышэйшая | Простая | разумнейшы (за каго-н., чым хто-н.) | умнее (кого-н., чем кто-н.) |
Складаныя | больш разумны (чым хто-н.) | более умный (чем кто-н.) | |
Найвышэйшая | Простая | найразумнейшы | умнейший наиумнейший |
Складаныя | найбольш разумны самы разумны (разумнейшы за ўсіх) (разумнейшы чым хто) | наиболее умный самый умный (умнее всех) (умнее чем кто-либо) |
Комментариев нет:
Отправить комментарий